Pan en Syrinx

Pan – De god van de panfluit en paniek

De god Pan is in de Griekse mythologie de god van het vee en van de weidegronden. Hierdoor is hij ook verbonden met de vruchtbaarheid van de natuur. Hij behoort tot de saters, goden die half mens en half bok zijn en onder meer bekend staan om hun lust voor wijn en het verleiden van nimfen.  Volgens verschillende verhalen was hij de zoon van de god Hermes, maar Zeus, Apollo en Kronos zijn ook wel als vader genoemd. Over zijn moeder bestaat eveneens onduidelijkheid. Namen die circuleren zijn onder meer Penelope, Dryope en Callisto. Volgens de meeste verhalen schrok de moeder, wie het dan ook was, in ieder geval zo erg van de lelijkheid van haar kind dat ze na de bevalling onmiddellijk de benen nam. Gezien het feit dat zoonlief geboren werd met bokkenhorens en een bokkenstaart is dat niet heel verwonderlijk… Nadat zijn moeder hem verlaten had, ontfermden nimfen zich over de jonge Pan.  Pan verkeerde graag en veel in het gezelschap van nimfen die hij veelal probeerde te verleiden.

Waarom de panfluit naar de god Pan genoemd werd, horen we in volgend verhaal:  Pan had een oogje op de knappe nimf Syrinx maar hij had pech: Syrinx wilde maagd blijven en moest helemaal niet van de avances van Pan weten. Terwijl Pan haar achterna zat, zette Syrinx het op een lopen en bad tot de goden om verlost te worden van haar hitsige achtervolger.  Gaea, Moeder Aarde, hoorde de noodkreet van Syrinx en schoot te hulp. Toen Syrinx’ vlucht gestopt werd door een brede rivier waar ze net over kon, veranderde Gaea de nimf net op tijd in een rietkraag zodat Pan haar niet meer kon grijpen. Pan zonk hierna ontzet neer in het riet en zuchtte. Zijn adem werd opgevangen door het riet dat het geluid versterkte tot een klagerig gezang. Geboeid door het geluid dat hij uit het riet hoorde komen, plukte Pan vervolgens zeven rietstengels en maakte er een fluit van: de panfluit.  Het verhaal werd ook opgetekend in het eerste deel van de “Metamorfosen” (I: 689-712) van Latijnse dichter Ovidius.

Erg knap was Pan als gezegd niet. Zijn uiterlijk zorgde er geregeld voor dat mensen angstig werden. In paniek vluchtten ze weg – ook dat woord hebben we dus aan dit verhaal uit de Griekse mythologie te danken!

Er zijn erg veel componisten die het verhaal van Pan en Syrinx als inspiratiebron gebruikt hebben om muziek te componeren.  In 1913 componeerde de Franse componist Claude Debussy (1862-1918) voor de fluitist Louis Fleury (1878-1926) een compositie voor solo dwarsfluit met als titel “Syrinx”.  Het stuk maakt ondertussen deel uit van het standaardrepertoire voor fluit.  Debussy schreef Syrinx oorspronkelijk zonder maatstrepen of ademtekens. Deze werden later door de fluitist Marcel Moyse toegevoegd. De meeste uitgevers gebruiken Moyses uitgave.

Het muziekstuk duurt drie minuten. De première werd gespeeld op 1 december 1913 door Louis Fleury, als toneelmuziek voor het stuk Psyché van Gabriel Mourey om de dood van Pan in dit stuk te begeleiden. De oorspronkelijk titel was dan ook Flûte de Pan. Omdat een van Debussy’s Chansons de Bilitis ook al deze titel had, kreeg het muziekstuk later de titel Syrinx, refererend aan de mythe van de amoureuze achtervolging van van de Griekse nimf Syrinx door de god Pan. 

Aangezien dit stuk op het repertoire van elke fluitist staat, zijn er weer ontzettend veel versies te vinden op YouTube.  Ik koos voor een versie met de Amerikaanse fluitiste Sarah Bassingthwaite.  Visueel wordt deze versie ondersteund door een geanimeerde grafische partituur die de impressionistische inslag van het muziekwerk probeert te versterken.   Heb jij een favoriete versie van dit prachtige werk voor fluit gevonden?  Laat het me gerust weten !  De komende twee weken plan ik trouwens nog 2 erg artistieke benaderingen van dit zelfde werk …  Om naar uit te kijken ?!