Partita

Partita was in de 16de en 17de eeuw de naam voor een solomuziekstuk, maar Johann Kuhnau en latere Duitse componisten gebruikten de term voor verzamelingen van muziekstukken, dus als synoniem voor suite.  Voor fluitisten is “dé partita” het werk dat Johann Sebastian Bach (1685 – 1750) componeerde in la klein voor fluit solo BWV 1013 (al is de titel er door latere uitgevers opgezet).

BWV staat voor Bach-Werke-Verzeichnis en is een nummeringssysteem waarin de composities van Johann Sebastian Bach zijn geordend.  De nummers werden in 1950 toegekend door Wolfgang Schmieder.  De nummering van de werken is niet chronologisch, maar volgens het type van compositie.  In deze lijst staat de fluitpartita in de afdeling kamermuziek (BWV 995 t/m 1040) na de partita’s voor viool solo (BWV 1001-1006) en de Suites voor Cello solo (BWV 1007-1012).

Zoals het geval is met zoveel van de kamermuziekwerken van Bach weten we vrijwel niets over de omstandigheden waarin dit solowerk voor fluit  is gecomponeerd. Het is waarschijnlijk ergens in de vroege jaren 1720 geschreven, tijdens de laatste jaren van Bachs ambtstermijn als kapelmeester in Cöthen.

Het geheel is een suite waarin de vier meest voorkomende dansvormen uit die tijd – allemande, courante, sarabande en bourrée – aan bod komen.

Vandaag beluisteren we het langste van de vier delen van de Partita: de openings-allemande.  “Allemande” is afgeleid van het Franse “danse allemande” – “Duitse dans”. Aangenomen kan worden dat de allemande is ontstaan ​​uit Duitse volksdansen, maar er zijn geen echte dansinstructies uit deze tijd bewaard gebleven.  De 16e-eeuwse Franse dansmeester Thoinot Arbeau beschrijft voor het eerst de dans als een en langzame processiedans in 4 tellen waarin dansers een rij paren vormden die elkaars hand vastpakten en door de ruimte liepen, drie stappen lopend en dan balancerend op één voet.  We lezen er ook nog: “en dansant l’allemande, les jeunes hommes quelquefois dérobent les damoiselles, les otant de la main de ceux qui les mènent, et celui qui est spolié se travaille d’en r’avoir une autre ” (terwijl ze de allemande dansen, stelen de jonge mannen soms de jonkvrouwen, nemen ze ze uit de handen van degenen die hen leiden, en degene die wordt beroofd, probeert een andere te krijgen).

Begin 17de eeuw verdwijnt de Allemande als vast onderdeel van een bal.  De muziek echter bleef als vorm voortbestaan, maar was niet echt meer bedoeld om op te dansen.  Men noemt dit dan gestileerde dansmuziek.  Ook de Allemande uit de fluit-partita is niet meer bedoeld om echt op te dansen.  Kenmerkend blijven wel de maatsoort, de opmaat en de overdaad aan zestiende noten – zo veel zelfs dat Bach zelfs geen tijd heeft voorzien om te ademen.  (Daarom gaan er veel stemmen op om te zeggen dat het eigenlijk een bewerking is van een werk voor viool.)  Het is alvast een hele klus om je ademplekken zo te kiezen dat ze perfect in de muziek geïntegreerd zijn.  Omdat een fluit nu eenmaal niet zoals een klavierinstrument meerdere tonen tegelijkertijd kan spelen,  was Bach verplicht om de Basnoten, melodielijnen en tussenstemmen door mekaar te weven.  Zo krijg je een indruk van meerstemmigheid terwijl je toch maar 1 toon tegelijk speelt.  Deze pseudo-meerstemmigheid vinden we vaker terug in de muziek uit deze periode (bijvoorbeeld in de Fantasieeën van Telemann), maar Bach was er echt een meester in – luister maar.

Zowat elke fluitist speelt dit werk en het is dan ook niet verwonderlijk dat je op YouTube een massa aan filmpjes kan vinden.  Ik koos eentje, gespeeld door Emmanuel Pahud – die je nog kent uit een van de vorige luistertips, waar je de muziek tweemaal ziet meelopen – eenmaal in het originele handschrift en eenmaal in ons meer vertrouwde gedrukte notenbeeld.  Vond jij een versie met een verrassende interpretatie, gespeeld op een mooi instrument of heb je een favoriete fluitist(e) om dit werk te beluisteren?  Laat het me snel weten – volgende week luisteren we naar het 2de deel – Courante – en misschien kies ik wel jouw favoriete versie !

NB:  De Allemande start in het begin van het fragment en duurt tot ongeveer 4′.00″.   De andere delen van de partita volgen daarna.  Voor de luistertip van vandaag kan je daar dus zeker stoppen, maar wie echt zin heeft kan alvast verder luisteren…