We zijn in het jaar 1983. In de hitlijsten in Nederland verschijnt bijna uit het niets een vrolijk en aanstekelijk fluitmelodietje. Het zou zelfs 3 weken op nummer 1 staan en ook in België en in andere landen veroverde de melodie de hitlijsten. Het zorgde in die periode voor een heuse toevloed van fluitleerlingen aan de academies. De naam van het melodietje: “Rondo Russo” – de uitvoerder: Berdien Stenberg.
Berdien Stenberg (°1957) is een in Almelo (Nederland) geboren fluitiste. Van kinds af aan al was Berdien gegrepen door de klank van fluit. Op negenjarige leeftijd begon Berdien aan de Stedelijke Muziekschool te Almelo haar studie dwarsfluit. Met toewijding en volharding, maar vooral met ontzettend veel plezier, studeerde Berdien – die later zelf generaties kinderen tot de dwarsfluit zou inspireren – ieder dag urenlang, wat tenslotte resulteerde in een opleiding aan het gezaghebbende Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Optreden en performen zit haar in het bloed. Ter bekostiging van haar studie speelde Berdien al heel gauw recitals en concerten met befaamde regionale en nationale orkesten.
Met “Rondo Russo” maakte Berdien Stenberg een spectaculaire entree in de wereld van de licht-klassieke muziek. Op haar geheel eigen wijze, die later zo typerend bleek in haar carrière, wist zij met haar sprankelende fluitspel een brug te slaan tussen het klassieke en het populaire genre. Berdien Stenberg heeft meer dan vijftien albums uitgebracht, die alle werden bekroond met ‘goud’ en ‘platina’. Haar muziekkeuze is breed, verrassend gevarieerd en altijd toegankelijk. Ze begon met arrangementen van minder bekende klassieke werken als die van het Rondo Russo, maar al snel werden die even vanzelfsprekend opgevolgd door arrangementen van werken van de bekendere klassieke componisten als Mozart, Haydn, Chopin en Vivaldi.
Het “Rondo Russo” – of “Russisch Rondo” – is dus niet door Berdien zelf gecomponeerd, maar een bewerkte en verkorte versie van het derde deel van het fluitconcerto in mi klein van Saverio Mercadante (1795–1870). Saverio Mercadante werd geboren in de Zuid-Italiaanse stad Altamura. Tussen 1808 en 1819 studeerde hij viool, cello, fagot, klarinet en fluit, evenals compositie aan het conservatorium van Napels, Zijn meer dan zestig opera’s vormen het grootste deel van zijn oeuvre, gevolgd door zijn sacrale muziek en vervolgens de instrumentale werken, zowel orkest- als kamermuziek. Hij verdiende de waardering en bewondering van eminente tijdgenoten (Rossini, Donizetti, Bellini en Verdi), zoals we weten uit zijn bewaard gebleven en omvangrijke correspondentie, en werd door veel critici gezien als een belangrijke figuur in de ontwikkeling van de Italiaanse opera. In een periode van ongeveer zes jaar (1814-1820) schreef Mercadante een groot aantal instrumentale werken met een centrale rol voor de fluit – muziek die zonder twijfel een gelukkige uitzondering op de regel was in het door opera geobsedeerde Italië van die tijd. Opvallend onder deze stukken waren zes concerti voor fluit solo en één voor twee fluiten, verschillende sinfonia concertantes voor blaasinstrumenten en diverse andere kamermuziekwerken, waaronder de Three Quartets voor fluit, klarinet, hoorn en fagot, Op 50 (1813), vijftien kwartetten voor fluit, viool, altviool en cello (1813-1818) en een trio voor fluit, viool en gitaar (1816). De interesse van de jonge componist voor de fluit, een instrument dat op dat moment technisch nog niet helemaal ontwikkeld was, vloeide voort uit zijn dagelijkse leven op het conservatorium, waar hij omging met virtuoze docenten en medestudenten – de beste spelers die er waren – van wie hij inspiratie kunnen opdoen. Tot deze fluitisten behoorden Pasquale Buongiorno (waaraan Mercadante verschillende van zijn fluitcomposities opdroeg) en Sergio Nigri, die beiden langdurig lid werden van het orkest van het Teatro San Carlo en worden gezien als de grondleggers van de Napolitaanse fluitschool.
Mercadante’s Fluitconcerto nr. 2 in mi klein, opus 57, werd geschreven in 1814. Het concerto, geschreven voor “groot orkest”, werd verschillende keren herwerkt door de componist, voor ten minste drie verschillende soorten ensembles. De componist was duidelijk bijzonder gesteld op dit stuk, en uitvoerders en publiek moeten er zeker ook zijn genegenheid voor hebben gedeeld. De solopartij is veeleisend en virtuoos, en goed aangepast aan de technische mogelijkheden van het instrument. De orkestratie omvat aanzienlijke blazers- en kopersecties (fluitparen, hobo’s, klarinetten, fagotten, hoorns en trompetten, en trombone), een bewijs van het enthousiasme en de beheersing van de orkestratie van de componist. Mercadante’s muziek in het algemeen valt op door zijn melodische inspiratie en belcanto-stijl, aspecten die hier naar voren komen, niet alleen in het Largo, maar ook op verschillende plaatsen in de snellere delen aan weerszijden ervan, Het eerste deel – Allegro maestoso – is het meest veeleisende van de 3 delen. Orkestrale intermezzo’s verbinden drie solistische passages waarin de solist wordt uitgedaagd door allerlei versieringen, snelle passages, octaafsprongen, uitgebreide chromatische passages, stijgende en dalende toonladders van verschillende octaven en arpeggio’s. Dit aangevuld met een grote verscheidenheid aan ritmische patronen, ongebruikelijke articulaties met verschoven accenten en herhaalde en langdurige syncopes, Het middelste deel is het langzame lyrische gedeelte. Het derde deel tenslotte – Rondo russo – is nog steeds zeer geliefd onder fluitisten. Het verraadt de liefde van de componist voor ballet. Hij gebruikt ritmische patronen om een dansthema te creëren en geeft de melodie een Russisch tintje door middel van frequente en effectieve wisselingen tussen grote en kleine terts.
Vandaag twee luistertips: De versie van Berdien Stenberg die het werk zo beroemd gemaakt heeft, en een versie die meer recht doet aan de originele partituur van Mercadante met Nolwenn Bargin op fluit en het Orchester des Vorarlberger onder leiding van Benjamin Lack.